Dlaczego dziecko nie mówi?

Opanowywanie mowy przez dziecko jest jednym z najważniejszych osiągnięć w ludzkim rozwoju. Wiele jest teorii uczenia się języka – jedni uważają, że dzieci posiadają wrodzony mechanizm języka (który pozwala na szybkie przyswojenie języka) lub odwrotnie, że owe zdolności nabywane są w procesie socjalizacji. Bez względu na to, co leży u podstaw - pamiętać należy, że nauka mówienia to proces długi i u każdego dziecka przebiegający inaczej.

Fazy rozwoju mowy

Nauka mówienia przebiega według kilku faz:
- okresu przed słownego - trwającego do 18 miesiąca życia, kiedy dziecko zaczyna wymawiać pierwsze kombinacje wyrazowe. Około 2 miesiąca dziecko zaczyna wydawać jednosylabowe samogłoski, czyli zaczyna gaworzyć. Gdy ma pół roku łączy identyczne dźwięki (gagaga) - jest to gaworzenie samo naśladowcze. Po koniec 1 roku zaczyna łączyć różne dźwięki. W tym okresie dziecko komunikuje się niewerbalnie poprzez gesty i mimikę. Przejście do słów - w wieku około 12 miesięcy dzieci zaczynają wymawiać pierwsze słowa (a właściwie kombinacje dźwięków uznawane przez dorosłych za słowa).

- okres wypowiedzi jednowyrazowych - do drugiego roku życia dziecko powinno wymawiać pojedyncze słowa i wypowiadać się poprzez holofrazy (jednowyrazowe zdania).

- pod koniec 2 roku życia większość dzieci posługuje się dwuwyrazowymi zdaniami w stylu (mama krzesło; tata da).

- kolejną fazą jest mowa telegraficzna, kiedy zdania powiększają się o kolejne wyrazy pomijając przyimki, spójniki.

- w kolejnych etapach dziecko stopniowo uczy się gramatyki, odmienia słowa, układa je w zdania etc.

Gdy dziecko nie chce mówić

Każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Większość opóźnień wynika właśnie z tego różnego tempa..

O opóźnieniu mowy mówić można, gdy jej rozwój (w zakresach fonetycznym, gramatycznym, leksykalnym, ekspresyjnym) opóźnia się w stosunku do rówieśników. Wyróżnić można dwa rodzaje tego zjawiska: samoistne i niesamoistne.

- Opóźnienie samoistne
Jest skutkiem zakłóceń rozwojowych wynikających z indywidualnego tempa i rytmu rozwijania się dziecka. Dotyczy ono tylko procesu mówienia - rozumienie przebiega prawidłowo. Brak umiejętności mowy nie wynika więc z wad, nieprawidłowości w rozwoju aparatu mowy, słuchu, a jedynie z niegotowości dziecka do mówienia. Ten typ opóźnień samoistnie się reguluje i zanika (tzn. dziecko dorównuje rówieśnikom) do 5-6 roku życia.

- Opóźnienie niesamoistne
Wynika ono z zaburzeń powstałych w wyniku działania czynnik patogennych, czyli zazwyczaj z uszkodzeń układu nerwowego, aparatu mowy czy słuchu, upośledzeń umysłowych etc.

Po czym rozpoznać ten typ opóźnienia? Przede wszystkim mowa u naszego dziecka jest o stopień niższa niż powinna tzn., dziecko roczne tylko jednosylabowo gaworzy, dwuletnie wymawia tylko kilka słów, trzyletnie mówi jednowyrazowymi zdaniami etc.

Najważniejszym czynnikiem świadczącym o patologicznym opóźnieniu jest nie rozumienie przez dziecko mowy i poleceń. Sprawdzić można to poprzez wydawanie prostych poleceń typu: przynieś misia, przytul mamę, gdzie jest nosek. Konieczne jest także sprawdzenie słuchu - wystarczy wydawać polecenia szeptem. Jeśli widzimy, że dziecko często nie reaguje na nasze polecenia wydawane z innego pokoju czy gdy jest do nas tyłem, koniecznie musimy zgłosić się z nim do specjalisty.

Podkreślić należy, że w większości przypadków opóźnień w rozwoju mowy mamy do czynienia z opóźnieniem samoistnym, które dziecko bez niczyjej pomocy szybko „nadrobi". Najczęściej dotyczy ono chłopców i jest dziedziczne - jeśli więc wiemy, że rodzice zaczęli mówić późno, najprawdopodobniej będzie też tak z dzieckiem. Opóźnienie to może też wynikać ze złych wzorców mowy w otaczającym środowisku - dlatego pamiętać musimy, by do dziecka mówić dużo, wyraźnie i bez zdrobnień. Nie można także zalewać dziecka zbyt dużą ilością słów, bo może to doprowadzić do sytuacji obronnej.

Gdy więc zauważamy, że nasze dziecko nie mówi tak jak jego rówieśnicy zacznijmy od stymulowania jego mowy. Jeśli ten stan się utrzymuje, różnice w stosunku do innych dzieci jest bardzo duże lub towarzyszy temu nie rozumienie poleceń lub niedosłuch - udajmy się do specjalistów, którzy sprawdzą czy nasz maluch ma jakieś poważne problemy, czy po prostu rozwija się wolniej.

Jak stymulować mowę?

• mówmy do dziecka, rozmawiajmy z nim używając słów prostych
• mówmy prawidłowo, nie naśladujmy mowy dziecka, bo w ten sposób pozbawiamy go prawidłowych wzorców mowy
• nie zmuszajmy do mówienia
• gdy mówi, nie przerywajmy mu w środku wypowiedzi, dajmy mu szansę wyrażenia wszystkiego co chce
• opisujmy świat i czynności wykonywane przez nas i niego słowami
• czytajmy, oglądajmy z nim książki, opowiadajmy i rozmawiajmy o tym, co widzi
• nie izolujmy dziecka od rówieśników- często jest to najlepszy bodziec do szybkiej nauki
• ćwiczmy usta i buzię wykonując zabawy w dmuchanie (świeczki, piórka), bawmy się wykonując dziwne miny ustami.